'De kiemen voor Europese burgeroorlogen zijn gezaaid. Ook daarom moeten we onze grenzen sluiten voor vluchtelingen.' Jihadexpert Montasser AlDe'emeh pleit voor harde maatregelen en hekelt het discours van Vlaamse politici over moslims: 'Liesbeth Homans is compleet wereldvreemd met haar verzet tegen lessen Arabisch.'
Montasser AlDe'emeh: 'Deradicalisering van teruggekeerde Syriëstrijders helpt geen bal' https://t.co/55wFLjBqsm pic.twitter.com/667ixBv56S
— Knack (@Knack) 13 maart 2018
Montasser AlDe'emeh heeft een opvallend en controversieel parcours afgelegd. Als academicus onderzocht hij de internationale jihad en als opiniemaker viel hij op met soms bikkelharde standpunten over de moslimgemeenschap. Tegelijk engageerde hij zich in Brusselse scholen om moslimkinderen te behoeden voor 'de onzin die ze in de moskee en thuis over hun geloof ingelepeld krijgen'. Helemaal controversieel werd hij toen hij bekendmaakte dat hij als informant voor de Staatsveiligheid had gewerkt en een voorwaardelijke straf kreeg voor een vervalst attest waarmee een imam een familielid uit de cel probeerde te houden. AlDe'emeh zegt dat hij daaraan meewerkte op vraag van de Staatsveiligheid. Die woelige periode sluit hij af met het boek Dubbel leven: achter de schermen van de Staatsveiligheid en IS, dat hij 'een eerbetoon aan mijn land: België' noemt. Tegenwoordig werkt hij aan zijn doctoraat en begeleidt hij nog altijd Brusselse scholen. Hij volgt de complexe geopolitieke ontwikkelingen in het Midden-Oosten op de voet en vindt die 'zeer zorgwekkend'.
Wat is er dan zo zorgwekkend? De IS is toch zo goed als verslagen?
Montasser AlDe'emeh: Daar ben ik het totaal niet mee eens. De IS controleert nog altijd grondgebied. De beweging heeft nog hele Syrische dorpen en kleine steden stevig in handen. Van daaruit voert ze aanvallen uit met haar nog altijd vele honderden, volgens analisten zelfs enkele duizenden strijders. Ook haar leider Abu Bakr al-Baghdadi is misschien nog in leven, ondanks geruchten over zijn dood. De situatie is complex. Je hebt de troepen van de Syrische president Assad, gesteund door Rusland en Iran. Je hebt Koerdische peshmerga en de YPG, een Koerdische militie gesteund door de Verenigde Staten. Je hebt de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF). Je hebt soennitische en sjiitische milities - enzovoort. Toen de SDF, met Amerikaanse steun, op het punt stonden om de IS zowat te verdrijven uit Syrië, viel Turkije de omgeving van de stad Afrin in het noordwesten aan om daar de YPG te verjagen. Ik heb contact met Koerdische militaire leiders, en die vertellen allemaal hetzelfde: 'We gaan ons focussen op Afrin, want dat is een belangrijke Koerdische stad.' Dus verlaten ze massaal de regio rond Deir ez-Zor waar ze tegenover de IS staan, want dat is geen Koerdisch gebied. Gevolg: de IS krijgt weer ademruimte. Met dank aan de Turkse president Erdogan.
Turkije vindt de strijd tegen de Koerden belangrijker dan de IS?
AlDe'emeh:(knikt) Turkije is lid van de NAVO. Veel NAVO-landen, de VS op kop, hebben de Koerden gesteund en bewapend om de IS te helpen verdrijven en om hun eigen gebied, de Koerdische Autonome Regio, te controleren. Dat gebied grenst zowel aan Iran, Irak en Syrië als aan Turkije. Maar voor Erdogan zijn de Koerden terroristen. Hoe krijg je uitgelegd dat NAVO-landen elkaar bestrijden in plaats van samen de IS aan te pakken?
Wat betekent 'meer ademruimte' voor de IS? Groeien hun rangen weer aan?
AlDe'emeh: De aantrekkingskracht van de IS is grotendeels weggeëbd, ook in België. Maar wat in Ghouta en de Gazastrook gebeurt, is voer voor potentiële jihadi en voedingsbodem voor radicalisme. Overigens helpt deradicalisering van teruggekeerde strijders geen bal. Integendeel. Kijk maar naar Salah Abdeslam, die al twee jaar in de cel zit (de Fransman wordt beschuldigd van betrokkenheid bij de aanslagen van 13 november 2015 in Parijs en 22 maart 2016 in Brussel, nvdr.). Op zijn proces bleek dat hij daar gewoon verder geradicaliseerd is. Deradicalisering in de gevangenis, dat is verspilling van tijd en geld.
Wilt u die Syriëstrijders dan levenslang opgesloten laten?
AlDe'emeh: Ik vrees voor nieuwe aanslagen als ze vrijkomen. De droom van het grote kalifaat is weg, en toch blijven IS-strijders zich verspreiden. Ze zitten nu bijvoorbeeld in Niger en het grensgebied met Mali. Onlangs hebben ze daar een aantal Amerikaanse elitesoldaten afgeslacht: ze hebben hun GoPro-cameraatjes ingepikt en filmpjes verspreid die tonen hoe gruwelijk die soldaten aan hun einde zijn gekomen. De IS duikt ook op in Libië, Egypte en de Sinaï-woestijn, in andere delen van de Sahel, in Somalië, Nigeria en zelfs Tunesië - behoorlijk dicht bij het Europese continent, dus. De strijders blijven ook actief in Zuid-Syrië, het grensgebied van Israël en Jordanië. En wat doet Israël? Dat land steunt en bewapent blijkbaar rebellengroepen die vechten tegen zowel Assad als de IS, maar ook tegen Hezbollah in Libanon en de Iraanse invloed in Syrië. Door die inmenging wordt Israël meegezogen in dat explosieve kluwen. Ik ben ervan overtuigd: er is een jihadibeweging 2.0 in de maak. Een beweging die nog extremer zal zijn dan de IS.
Kán het nog extremer?
AlDe'emeh: De indicaties zijn er toch al? Afrin was een vrij stabiele plek. Syrische vluchtelingen waren er relatief veilig - tot Turkije aanviel. Of het nu om jihadi gaat, om moslimbroeders of radicale soennitische rebellen die tegen Assad vechten: het maakt Erdogan niet uit wie of wat, als ze maar bereid zijn om Koerdische strijders af te slachten. Die pro-Turkse rebellen krijgen training in Turkije. Ze zijn kanonnenvlees voor de president. De bewapening van al die verschillende groepen in Syrië is aartsgevaarlijk. Wat Rusland, Turkije, Iran en de VS willen, zal de doorslag geven. Rusland wil zijn macht en invloed uitbreiden in het Midden-Oosten. Tegelijk wil president Poetin beletten dat Tsjetsjenen die zich bij Al-Qaeda hebben aangesloten in de Syrische stad Idlib terugkeren naar de Kaukasus, waar ze Rusland kunnen destabiliseren. De Russen willen Idlib met de grond gelijk maken. De Turken, op hun beurt, willen de Koerden definitief weg uit Afrin. Erdogan en Poetin kunnen dus handjeklap doen rond Idlib en Afrin. De Amerikanen willen vooral het gebied ten oosten van de Eufraat onder controle houden, om de invloed van Iran in Syrië te beperken en de IS te verslaan. En hun Europese coalitiepartners willen vooral dat de vluchtelingenstroom stopt waar ze zo veel last van hebben. Vluchtelingen zijn hét pijnpunt voor de Europese Unie. Daarom laat ze Erdogan begaan tegen de Koerden in Syrië. De Unie is met handen en voeten aan hem gebonden vanwege de deal om de vluchtelingenstroom in Turkije tegen te houden. En ze is bang voor hem: met één vingerknip kan Erdogan de grote Turkse gemeenschap in alle EU-landen op straat brengen. Ook in België. (Cynisch) Dát is pas politieke macht. Strijkt Europa hem te veel tegen de haren in, dan brengt hij de vluchtelingenstroom weer op gang: dat zou in de EU burgeroorlogen kunnen ontketenen.
U meent het?
AlDe'emeh: Vraag aan de man in de straat of er een wereldoorlog bezig is, en hij zal uiteraard 'nee' antwoorden. Maar bekijk welke landen en wereldmachten in Syrië aan het vechten zijn: dat is toch niets anders dan een wereldoorlog op een beperkt territorium? Welnu, een burgeroorlog moet je ook door die bril bekijken. Alle ingrediënten zijn aanwezig.
Wat zijn die ingrediënten?
AlDe'emeh: Ik zie twee hoofdingrediënten. De aanvallen op moslims, om te beginnen, nemen hand over hand toe. Ik zal u één cijfer geven dat boekdelen spreekt: in 2017 waren er in Duitsland bijna duizend zulke aanvallen, waarbij tientallen gewonden vielen. Gemiddeld drie per dag, met andere woorden. Dat kun je geen 'losse, toevallige incidentjes' meer noemen. Dat wijst op de groeiende vijandschap tussen bevolkingsgroepen. En dat is in andere EU-landen niet anders. In Frankrijk en Italië gaat het over een paar honderd aanvallen per jaar. Ook in België zijn er incidenten, ja. Maar ze worden amper geregistreerd, en dus bestaan ze zogezegd niet. Hoeveel rechts-extremisten zijn in heel Europa al niet op straat gekomen, in soms gewelddadige betogingen tegen de zogenoemde islamisering? Je moet toch ziende blind zijn om niet te beseffen hoe de haat tegen moslims toeneemt?
Wat is het tweede ingrediënt?
AlDe'emeh: Het sterk polariserende discours van politici. Moslims worden vaak beschuldigd van takiyya, een islamitisch begrip dat erop neerkomt dat ze mogen liegen als ze zich bedreigd voelen. Wel, die takkiya zit ook aan de andere kant, bij politici en opiniemakers. Ze zouden eigenlijk het liefste willen dat alle moslims verdwijnen uit hun westerse landen. Hardop durven ze dat doorgaans niet te zeggen, dus vermommen ze die wens. Dat doen ze met uitspraken en voorstellen die zogezegd in het algemeen belang zijn maar vooral moslims treffen. Ook dat kan escaleren tot een burgeroorlog. In België kun je toch zowat elke dag horen hoe politici die negatieve sfeer voeden?
Wie zijn die politici?
AlDe'emeh: U weet toch wie uitspraken doet over 'dansende moslims' na aanslagen, wie lessen Arabisch en hoofddoeken wil verbieden, wie een verbod op boerkini's wil, wie de besnijdenis van jongens wil bannen, wie religieuze tekens wil verbieden in de publieke ruimte, wie tweet over soumission, wie een islamsafari organiseert in Molenbeek enzovoort?
U verwijst naar de N-VA'ers Jan Jambon, Liesbeth Homans, Bart De Wever, Theo Francken en Nadia Sminate, naar de CD&V'er Hendrik Bogaert en Vlaams Belang- kopstuk Filip Dewinter?
AlDe'emeh:(lacht) Juist. Neem het recente hoofddoekendebat. Hoe komt het dat de voorbije jaren almaar meer vrouwen een hoofddoek zijn gaan dragen? Dat wijst erop dat de islambeleving is veranderd. Waarom? Wie praat daarover in de media? Niet de betrokkenen zelf, maar politici die de discussie verengen tot welles-nietesspelletje. Wij tegen zij. De onderliggende boodschap is: 'ze' gaan het hier anders helemaal gaan overnemen. Hoe denkt u dat dat bij moslims overkomt? Als haatzaaierij. Ze krijgen de boodschap dat ze niet gewenst zijn en beter kunnen opkrassen. Je moet naïef zijn om te denken dat er geen angst is in de moslimgemeenschap.
Moeten we de multiculturele en multireligieuze samenleving dan maar vergeten?
AlDe'emeh: Ik wijs die samenleving niet af, maar ik verheerlijk ze ook niet. Ik weet alleen dat ze allesbehalve vanzelfsprekend is. De vluchtelingenproblematiek versterkt het onbehagen bij de hele bevolking. Beelden van gevluchte Syriërs die in hun land wel poseerden naast de lijken die ze hadden gevild, gaan de wereld rond. Een paar dagen geleden stak in Duitsland een Syrische vluchteling zijn vrouw neer met een mes. Hij heeft die daad gefilmd en op Facebook gegooid, met de boodschap: 'Dat is het lot van vrouwen die hun man niet gehoorzamen.' Is het dan verwonderlijk dat mensen zich afvragen: wie laten we hier allemaal binnen? Er gaat geen week voorbij of er duiken verhalen op over geweld van en met vluchtelingen.
Dat kan tellen als grove veralgemening. Niet iedere mannelijke vluchteling is toch een potentiële misogyne moordenaar?
AlDe'emeh: Dat beweer ik ook niet. Uiteraard zijn er vluchtelingen die zich perfect en snel aanpassen, de taal leren, werk vinden enzovoort. Maar de groep die dat niet doet, díé bepaalt het beeld dat van vluchtelingen bestaat. Wat ik vooral beweer is: die mensen komen naar hier vanuit een totaal andere sociale, economische, religieuze en maatschappelijke context. Ze zijn daardoor moeilijk snel te integreren. We hebben heel wat gefrustreerde, getraumatiseerde vluchtelingen binnengelaten. Mensen die met radicale groeperingen sympathiseren of zelf lid van milities waren. Dat is om problemen vragen. En het lijkt erop dat de situatie in het Midden-Oosten de komende jaren alleen nog zal escaleren. Daardoor zal de vluchtelingenstroom aanzwellen en zal het conflict zich uitbreiden, ook buiten het Midden- Oosten. Met dank aan onze politieke leiders. Ik zal u één naam noemen: Liesbeth Homans is toch compleet wereldvreemd met haar uitspraken over lessen Arabisch? (De Vlaamse viceminister-president en minister van Inburgering verwierp vorige week de lessen Arabisch die het OCMW van Gistel voor zijn medewerkers organiseert, nvdr.) We hebben verdorie net méér mensen nodig die Arabisch kennen, zeker op politiek niveau. Hoe kun je anders de Arabische wereld beter begrijpen? Een half miljard mensen spreekt Arabisch: dat is een wereldtaal. Voor alle duidelijkheid: uiteraard moet wie in Vlaanderen woont Nederlands kennen - verplicht dat dus maar. De uitspraken van Homans zijn een voorbeeld van haatzaaierij. Idem voor veel uitspraken in de hoofddoekkwestie, die koren op de molen van jihadisten waren: 'Zie je wel dat je geen hoofddoek mag dragen? Dat je niet mag leven volgens je geloof?' Doordat er zo op frustraties bij Vlamingen wordt ingespeeld, vervreemden moslims verder van deze samenleving. En worden ze vatbaarder voor radicalisering.
Het hoofddoekendebat werkt radicalisering in de hand en kan uiteindelijk een burgeroorlog veroorzaken?
AlDe'emeh: Het gaat uiteraard over veel meer dan dat. Kijk om u heen. Onlangs stapte ik in een Vlaamse stad een pitabar binnen waar ik werd bediend door een oud-peshmergastrijder. Aan de overkant had je een Turkse pitabar waarvan medewerkers pro-Erdogan zijn. Een eindje verderop was er een moskee waarvan sommige bezoekers moslimbroeders zijn. De volgende dag at ik in een Libanees restaurant waarvan werknemers Hezbollah steunen. Later die week lunchte ik in een Syrisch restaurant waarvan de eigenaars Syrische rebellen steunen. In dezelfde buurt is er een kapperszaak waar Koerdische PKK-aanhangers vaste klant zijn. Op vrijdag ging ik langs bij een Brusselse moskee waar pro-Saudische salafisten bidden. En ga zo maar door. Dát is nu de realiteit in Europa en België: die explosieve mix bestaat hier.
U verwacht dat die hardwerkende middenstanders en devote moskeegangers op een dag naar de wapens grijpen?
AlDe'emeh: Mijn punt is dat de kiemen van een burgeroorlog aanwezig zijn, en dat de angst daarvoor terecht is. Daarom vind ik de manier waarop politici die angst bespelen ronduit misdadig. En dan gaat het niet alleen over de politici die u daarnet hebt opgesomd.
Wat is uw oplossing?
AlDe'emeh: Politici moeten de bevolking geruststellen en haar veiligheid garanderen. Ze moeten beklemtonen dat onze wetten voor iedereen gelden, voor moslims en niet-moslims, en dat we allemaal dezelfde rechten en plichten hebben. Ze moeten het burgerschap bepleiten, in plaats van voortdurend te wijzen op religieuze verschillen of met allerlei verboden te zwaaien die uiteindelijk alleen de moslimgemeenschap treffen. En de EU kan intussen maar beter haar grenzen sluiten voor alle vluchtelingen.
Mensen die aan de oorlogsgruwel willen ontsnappen, wilt u niet langer opvangen? Dat klinkt onmenselijk.
AlDe'emeh: Nee, dat zou juist menselijk zijn. Want 'Wir schaffen das nicht'. Waar kunnen die vluchtelingen het beste opgevangen worden en zich integreren? In Arabische landen, zoals Jordanië en de Golfstaten, of in Europa? Het antwoord op die vraag lijkt me nogal duidelijk. We hebben met andere migratiegolven toch genoeg problemen gehad? Denkt u dat gevluchte Syriërs en Irakezen hier de waarden van de verlichting komen omarmen? Vergeet het. Ze kunnen beter in hun regio opgevangen worden. Daar moet de EU werk van maken. En tegelijk moet Europa de oorlog stoppen, zodat vluchtelingen gemakkelijker naar hun land zullen terugkeren.
U schetste net zelf het beeld van een explosief kluwen waarop de EU geen greep heeft: hoe zou Europa dan de oorlog in Syrië kunnen stoppen?
AlDe'emeh: Het ontbreekt de EU aan politici die weten hoe ze met Arabische en Turkse leiders moeten onderhandelen. En toch is dat de enige uitweg: onderhandelen met Iran, Turkije, Rusland én met Assad. Ik verdedig die man noch zijn regime, maar als je ziet welke rebellengroepen elkaar nu aan flarden schieten, lijkt het me de beste optie om ook met hem te praten. Syrië bestaat de facto niet meer als land, maar Assad is eventueel nog bruikbaar voor een overgangsregime na de oorlog. Het is toch hypocriet om niet met hem te praten, maar wel met even misdadige regimes als Saudi-Arabië of - vroeger - Libië? Kolonel Khaddafi heeft, op staatsbezoek in België, hier letterlijk zijn tenten mogen opslaan.
Wat, ondertussen, met de de moslimgemeenschap die hier al vier generaties leeft: wilt u die mensen ook naar hun regio van herkomst terugsturen?
AlDe'emeh: Ik ben niet tegen immigratie. Mensen die hier willen komen studeren, werken, hun familie bezoeken enzovoort, zijn meer dan welkom. Ze moeten wel aan strenge voorwaarden voldoen. Als je wilt dat moslims zich integreren, moeten ze zich volwaardige burgers kunnen voelen. Waarom gaan Jambon, Francken en andere politici hen niet opzoeken waar ze wonen en leven? Waarom praten ze niet met hen, in plaats van alleen maar over hen te tweeten? We moeten hard inzetten op individueel burgerschap in al zijn facetten, en moslims niet langer als een aparte gemeenschap behandelen. Wat is dat overigens, 'de moslimgemeenschap'? Net zoals dé Vlaming niet bestaat, bestaat dé moslim niet: moslims verschillen bijna per dorp vanwaar ze afkomstig zijn. Eén ding is zeker: de islam zal nooit meer weggaan uit Vlaanderen. Dat is de realiteit die veel Vlamingen en politici niet onder ogen willen zien. Moslims leven hier, maar zijn in hun hoofd met geopolitieke conflicten in hun herkomstland bezig: we moeten hen uit die onmogelijke spreidstand halen. We moeten hen geruststellen en intellectualiseren. Dat gebeurt al op microniveau, door leerkrachten en maatschappelijk werkers. Maar zonder een doordacht politiek beleid zullen hun inspanningen tot niets leiden.
Montasser Alde'emeh
- 1989: geboren in een Palestijns vluchtelingenkamp in Jordanië
- 1991: verhuist met zijn gezin naar België
- eerst naar Molenbeek, later naar Baardegem
- 2012: behaalt een master in arabistiek en islamkunde aan de KU Leuven
- Sinds 2014: wetenschappelijk medewerker aan de KU Leuven, werkt aan een doctoraat over jihadisme en Syriëstrijders
- Juli 2014: trekt voor veldonderzoek en interviews met Belgische jihadi naar oorlogsgebied in Syrië
- Sinds 2016: pedagogisch adviseur van de Go!-scholengroep Brussel
- 2015: richt de vzw De Weg Naar op, een antiradicaliseringscentrum
- 2014-2016: werkt als informant over Syriëstrijders voor de Staatsveiligheid
- 2017: wordt in beroep veroordeeld als medeplichtige aan de vervalsing van een attest van zijn vzw