‘Je zult je dit interview over vijftien jaar nog herinneren,’ zegt Montasser Alde’emeh (35). De Palestijns-Belgische auteur en expert op het gebied van radicalisering is na ruim twee maanden terug uit Libanon, dat zwaar wordt bestookt door Israël. Hij zag er de kiemen voor nieuw geweld. ‘Het idee dat radicalisering zich tot het Midden-Oosten beperkt, is een illusie. Het gevaar kan van overal komen.’
HUMO Je bent net terug uit Libanon. Hoe gaat het?
MONTASSER ALDE’EMEH «Moeilijke vraag. Ik ben net maanden omringd geweest door bombardementen en leed. En nog altijd bestookt Israël elke dag onschuldige burgers in Gaza, tot in de tentenkampen waar ze veiligheid zoeken. Kán het dan goed gaan met me? Ik maak er het beste van, maar ik kan mijn persoonlijk welbevinden niet loskoppelen van de ellende om me heen.
»Op 11 september ben ik met fotografe Aurélie Geurts naar Beiroet gereisd. De spanning was voelbaar, maar er hing geen oorlog in de lucht. Dat veranderde al na enkele dagen, door de beruchte aanval van de Israëlische geheime dienst Mossad, die duizenden beepers van Hezbollah-leden heeft laten ontploffen. Sommigen merkten dat hun beeper heet werd en konden hem op tijd weggooien. Toch vielen er tientallen doden en duizenden gewonden, inclusief kinderen.
»Hezbollah heeft gereageerd met meer dan honderd raketaanvallen op Israël, wat de situatie in Libanon verder heeft doen escaleren. Het was oorlog.»
HUMO Wat heb je zoal meegemaakt?
ALDE’EMEH «Israël bombardeert in Libanon – net zoals in Gaza – niet enkel militaire doelwitten, maar ook appartementsblokken, huizen, scholen, ziekenhuizen, liefdadigheidsinstellingen en universiteiten. Het leger wil zogezegd alleen prominente Hezbollah-leden treffen, maar ook burgers worden massaal het slachtoffer. Meer dan tweehonderd kinderen zijn al vermoord. Dahiyeh, ooit een levendige en bruisende buitenwijk van Beiroet, ligt er nu bij als een spookstad. Overal ligt puin, mensen dolen rond en slapen op straat.
»Israël voert ook een psychologische oorlog. Het stuurt supersonische schokgolven door het hele land. Als je die voor de eerste keer hoort, schrik je zó hevig dat je denkt dat er een raket vlakbij ontploft. Het lawaai is verschrikkelijk, kinderen krijsen en honden raken in paniek. Dat gaat de hele dag zo door. Het doel is om de bevolking te verlammen van angst, niemand mag zich nog veilig voelen.»
HUMO Werkt dat? Op jou, bijvoorbeeld?
ALDE’EMEH «Ja, tot op zekere hoogte. We verbleven in Airbnb’s in veiligere wijken, waar nog geen raketten waren gevallen. Maar overdag trotseerden we de straten om verhalen te verzamelen. We reden tussen puin en ontheemde mensen, de dreiging hing voortdurend boven ons hoofd. Elk moment kon er een raket inslaan en een scherf door de voorruit vliegen – zo zijn er al journalisten omgekomen in Libanon.
»Tegelijkertijd word je gewoon aan de oorlog. (Denkt na) Of nee, dat niet: je raakt eraan gewend, wat toch iets anders is. Mohanad Albelbeisi, de Antwerpse ingenieur die zes maanden in Gaza heeft vastgezeten, verwoordde het treffend in zijn Humo-interview: het is zowel onvoorstelbaar als je dagelijkse realiteit. Je hele lichaam schakelt over op overlevingsmodus. Bam, een supersonische schokgolf. Even schrikken, en je voorbereiden op de tweede. Bam. ‘Oké,’ zeg je dan, ‘en nu voortrijden.’»
HUMO VTM-journalist Robin Ramaekers en zijn cameraman werden bont en blauw geslagen toen ze verslag wilden uitbrengen van een Israëlische raketaanval.
ALDE’EMEH «Iedereen is doodsbang voor Israëlische spionnen. Bij Robin riep één omstander: ‘Het zijn spionnen!’ In zo’n paranoïde sfeer is dat al genoeg om hysterie te ontketenen. Volgens de regels heb je toestemming van Hezbollah nodig om als journalist ergens te werken, vooral om te filmen. Wij hebben altijd de goedkeuring aan hun mediakantoor gevraagd, en getroffen zones onder hun begeleiding bezocht. Zo ben je zeker veilig. Voor alle duidelijkheid: Robin en zijn cameraman treft geen schuld, niets rechtvaardigt geweld tegen journalisten.»
HUMO Is het voor jou makkelijker werken omdat je er niet uitziet als een westerling?
ALDE’EMEH «Nee, mensen zien meteen dat we buitenlanders zijn. Bovendien had ik een ander probleem: door mijn lange baard dachten sommigen dat ik bij Hezbollah hoorde. Aangezien Israël prominente Hezbollah-leden bombardeert, zonder rekening te houden met de burgers in de buurt, vreesden sommigen dat ik hen in gevaar bracht. Ik moest me dus meerdere keren identificeren – vandaar mijn korter getrimde baard.»
HUMO Je hebt veel leed gezien.
ALDE’EMEH «Ik zag een man op een stoeltje, naast een berg puin die werd geruimd. ‘Wat doet u hier?’ vroeg ik. ‘Mijn zoon, zijn echtgenote en mijn kleindochter liggen hier. Ik wacht om hun lichamen weer te zien.’ Die man had het allemaal meegemaakt: hij was in 1948 uit zijn dorp verdreven, z’n hele leven lang was hij een staatloze vluchteling geweest. Hij dacht eindelijk veilig te zijn in Beiroet, maar de Israëlische staatsterreur blijft zijn leven bepalen tot het bittere eind. Alles is hem ontnomen.
»Soms hoor je dat iedereen gelijk is in de oorlog. ‘Dat klopt niet,’ vertelde een ontheemde man in het Chouf-gebergte me. ‘De armen hebben het altijd zwaarder. Rijke landgenoten zijn gevlucht of verblijven in hotels als hun huizen zijn vernietigd. Maar wat moet ik met mijn gezin? Ik ben dakloos geworden en ik heb geen geld voor iets anders.’ Ontelbare gezinnen slapen buiten, hun huizen zijn verwoest. Vluchtelingen uit Syrië en Palestina die hier eindelijk een leven wilden opbouwen, zijn opnieuw alles kwijt, behalve de kleren die ze dragen. Ik keek mensen in de ogen en zag niets meer. Leegte, pure uitzichtloosheid. Toch bleven ze één voor één waardig.»
HUMO Hoe bedoel je?
ALDE’EMEH «Het is ongelooflijk hoe solidair en warm mensen blijven in onmogelijke omstandigheden. Blijkbaar is dat typisch menselijk. De Libanezen leven in angst, in een land dat al in crisis was vóór de oorlog, en toch vertrouwden ze ons – vooral na mijn scheerbeurt (lacht). Ze nodigden ons thuis uit en kookten voor ons. We houden veel warme herinneringen over aan de afgelopen maanden.»
HUMO Wat je hebt gedaan, was niet zonder risico’s. Na de beeperaanval had je ook kunnen terugkeren naar België.
ALDE’EMEH «Ik weet niet alleen wat er speelt, ik vóél het ook. Ik ben geboren in een Palestijns vluchtelingenkamp in Jordanië, ik weet wat ontworteling is. Als Palestijn deel ik veel met het Libanese volk. Ook wij zijn al meer dan 76 jaar slachtoffer van etnische zuiveringen en zionistische agressie. Dit is persoonlijk, en ik wens niemand ons lot toe. Ik móét iets doen. Het is mijn missie om zoveel mogelijk mensen bewust te maken.»
HUMO Hoe ga je om met zoveel pijn? Praat je erover met vrienden of een psycholoog?
ALDE’EMEH «Ik heb geleerd om het een plaats te geven. Hoe treurig ook, dit is gewoon the story of my life. Ik ben opgegroeid in een huis vol verdriet. Mijn ouders werden uit hun dorp verdreven, zelfs als kind zag ik de uitzichtloosheid in hun ogen. Mijn landgenoten worden uitgeroeid, mijn familie leeft in vluchtelingenkampen. In februari is mijn neef nog doodgeschoten door het Israëlische bezettingsleger. Het is niet anders.
»Mijn levensfilosofie is simpel: ik kan alleen het beste van mijn eigen leven maken. Geld interesseert me niet. Voor mij tellen mijn vrouw, mijn vrienden en mijn familie. Binnenkort reis ik naar Jordanië om een ziek familielid te bezoeken, en mijn vrouw en ik willen een gezin stichten. Een eigen familie opbouwen, dat is voor mij van groot belang.»
HUMO Israël heeft de afgelopen twee maanden veel Hezbollah-kopstukken gedood. Is de beweging verzwakt?
ALDE’EMEH (schudt het hoofd) «Israël zegt Hezbollah te willen uitroeien, maar dat is een illusie. Geen van beide partijen kan deze strijd winnen op het slagveld. Ondertussen betaalt ook de Israëlische bevolking een zware prijs. Dagelijks worden Israëlische soldaten gedood in Gaza en Libanon, en steden als Tel Aviv worden almaar vaker getroffen. De radicaal-rechtse regering van Netanyahu gedraagt zich crimineel. Ze blijven bommen droppen op onschuldige mensen in Gaza en Libanon, maar in werkelijkheid brengen ze hun eigen bevolking in gevaar.»
HUMO Israël hoopt dat de Libanezen Hezbollah verantwoordelijk houden voor de oorlog en dat hun steun voor de beweging afneemt. Werkt die strategie?
ALDE’EMEH «Nee, helemaal niet. Sterker nog, veel mensen staan nu nóg resoluter achter Hezbollah. Ik heb met veel Libanezen gepraat die vroeger niets wilden weten van de Hezbollah-aanpak, maar die er nu volledig achter staan. Net als in Gaza worden mensen alleen maar strijdlustiger van het blinde geweld.»
HUMO Beseffen ze dat Hezbollah hun situatie heeft verergerd?
ALDE’EMEH «Nee. In de westerse media wordt Hezbollah als een terroristische organisatie neergezet, maar dat is erg kort door de bocht. Ja, er is een militaire tak, maar Hezbollah is ook een politieke partij, en een sociale organisatie die talloze Libanezen ondersteunt. Neem de elektriciteitscrisis in Libanon: veel gezinnen hebben maar een paar uur stroom per dag wegens overheidstekorten. Hezbollah levert generatoren, zodat er toch voldoende elektriciteit is. Ze bieden ook gratis gezondheidszorg aan, leggen wegen aan, delen kleding en voedsel uit aan slachtoffers van de Israëlische bombardementen...»
HUMO Omdat Iran veel geld in Hezbollah pompt.
ALDE’EMEH «Klopt, maar dat interesseert veel Libanezen niet. Voor hen is Hezbollah een reddingsboei, een partij die hen helpt en verdedigt. Bovendien is Hezbollah diepgeworteld in de Libanees-sjiitische gemeenschap: iedereen heeft wel een vriend, neef of echtgenoot onder de tienduizenden strijders.
»Sommige Libanezen hebben me gezegd dat de aanvallen van Hezbollah in het grensgebied voor Netanyahu een excuus waren om Libanon te bombarderen. Maar minstens evenveel mensen steunen de beweging. ‘Hezbollah helpt ons overleven en verdedigt het lot van de burgers in Gaza. Wie doet dat anders? Het Westen? De Arabische landen? Nee, hoor.’»
HUMO Na dit interview zullen mensen je opnieuw een Hezbollah-sympathisant noemen.
ALDE’EMEH «Dat is onzin. Ik probeer alleen nuance te brengen in een debat dat vaak zwart-wit wordt gevoerd. Als ik in Zuid-Libanon was geboren, had ik misschien ook voor Hezbollah gevochten. Net zoals u en de lezers van dit stuk. Dat zeg ik als iemand die al jarenlang radicalisering bestudeert. Je wordt mee gevormd door je omstandigheden.
»Mijn uitspraak zal sommigen choqueren, omdat het makkelijker is om Hezbollah of Hamas te demoniseren. Maar waarop baseren we dat vijandbeeld? Op wat in de Vlaamse kranten en journaals wordt gezegd? Prima, maar hoeveel journalisten hier hebben echt diepgaande kennis over Hezbollah of Hamas? Wie heeft er boeken over gelezen, wie heeft contacten op het terrein in Gaza, wie spreekt überhaupt de taal? Het nieuws over Gaza en Libanon is vaak eenzijdig en oppervlakkig.»
HUMO Heb je een concreet voorbeeld?
ALDE’EMEH «Ik heb in België amper iets fatsoenlijks gelezen over Hamas-leider Yahya Sinwar, die in oktober werd gedood. Niemand vroeg zich af: wie was die man? Wat dreef hem om de wapens op te nemen? Nieuwsgierigheid is de basis van goede journalistiek, maar over Hamas en Hezbollah zie ik vooral vooroordelen en gemakzucht.»
HUMO Sinwar was verantwoordelijk voor de vreselijke aanval op onschuldige Israëlische feestvierders op 7 oktober vorig jaar. Dat valt toch niet goed te praten?
ALDE’EMEH «Ik praat niets goed, ik pleit alleen voor empathie. Niet te verwarren met sympathie, wat vaak verkeerd wordt begrepen. Empathie is proberen te begrijpen waar iemand vandaan komt, wat iemand drijft. Niemand wordt als terrorist geboren. Sinwar was opgegroeid in het bezette Gaza omdat zijn familie door zionistische milities uit hun dorp was verjaagd. Hij heeft ruim twintig jaar in een Israëlische cel gezeten en pleitte na zijn vrijlating voor geweldloos verzet aan de grens. Het Israëlische bezettingsleger reageerde door de tientallen ongewapende demonstranten dood te schieten. Daarna heeft hij, deels uit wanhoop en frustratie, voor gewapend verzet gekozen. Zijn verhaal is geen uitzondering: het geweld van de gewapende tak van Hamas vloeit voort uit decennia van Israëlische bezetting en onderdrukking. Oorlog drijft tot waanzin.
»In Vlaanderen reduceren we iemand als Sinwar tot ‘terrorist’, zonder context. Dat maakt het makkelijk om verzet tegen Israël volledig af te wijzen en helpt niet in de zoektocht naar een duurzame oplossing. Het kan anders. Tijdens mijn studies in Dublin en Belfast heb ik geleerd hoe vrede in Noord-Ierland mogelijk is geworden: door het IRA, officieel een terreurbeweging, een plek aan de tafel te geven. Hetzelfde moet gebeuren met Hamas in Gaza en Hezbollah in Libanon.»
HUMO Met Trump aan de macht zal dat vast niet gebeuren.
ALDE’EMEH «Helaas. Vrede in het Midden-Oosten lijkt verder weg dan ooit. De komende jaren zullen de bombardementen op burgers doorgaan, met een nieuwe geweldspiraal tot gevolg.»
HUMO Je bent nu terug in België. Hoe voelt dat?
ALDE’EMEH «Bizar. Ik kom uit een regio met immens leed, en hier gaat het leven gewoon door. Mensen leven in hun bubbels en maken zich druk over pietluttigheden. Dat is begrijpelijk, ik neem niemand dat kwalijk. Maar de apathie wordt gevoed door politici die zeggen dat Israël gewoon doet wat nodig is. Daar heb ik wél een probleem mee. Denk aan MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez, die de beeperaanval ‘geniaal’ heeft genoemd, of Theo Francken, die Israël blijft steunen ondanks de meer dan 17.000 vermoorde kinderen in Gaza. Israël pleegt een genocide. Politici zoals Francken zijn moreel failliet én bovendien hypocriet.»
HUMO Hypocriet? In welke zin?
ALDE’EMEH «De N-VA klaagt al jaren over vluchtelingenstromen en wil een muur rond Europa bouwen. Maar de partij steunt tegelijk een terreurregime dat op een steenworp van ons continent een bevolking uitroeit. Zo dragen ze zelf bij aan de vluchtelingenstroom. In Libanon heb ik het met m’n eigen ogen gezien: mensen vluchten massaal omdat ze geen keuze hebben. Ook Syrië ligt nog altijd onder vuur. Denk je dat die mensen braaf blijven wachten tot de volgende bom valt? Natuurlijk niet. Het is onvermijdelijk: deze oorlogen creëren vluchtelingen.»
HUMO Weet u welke rechtse politicus het als enige met u eens is? Dries Van Langenhove, zowaar.
ALDE’EMEH «Wat je ook van hem vindt, hij is tenminste consequent. Hij erkent het recht op zelfbeschikking van de Palestijnen, net zoals hij dat doet voor de Vlamingen. Bovendien begrijpt Van Langenhove dat steun aan Israël leidt tot een grotere dreiging in Europa. Sinds de genocide in Gaza radicaliseren jongeren wereldwijd sneller. Net zoals Netanyahu de Israëlische samenleving onveiliger maakt met zijn oorlogszucht, destabiliseren politici zoals Francken ons land door hun dubbele agenda.»
HUMO Nu spreekt de expert radicalisering.
ALDE’EMEH «Inderdaad. Overal zie ik kiemen voor geweld. In Libanon heb ik woedende jongeren zonder perspectief ontmoet, klaar om de wapens op te nemen tegen Israël. Dat is geen verrassing: oorlog creëert radeloosheid en woede. Dat is de reden waarom Hamas in Gaza is ontstaan.
»In West-Europa zal er ook bloed vloeien. Kijk naar de vechtpartijen in Amsterdam tussen Israëlische hooligans en lokale vechtersbazen. Die Nederlandse jongeren zien al een jaar lang beelden van vermoorde baby’s en vernielde steden in Gaza, en nu ook van de ellende in Libanon. Toch horen ze hun politici constant Israël verdedigen. Dat wakkert woede en frustratie aan. En wat zag je daarna? Onze politici toonden meer sympathie voor die hooligans dan voor de tienduizenden onschuldige slachtoffers in Gaza! Vergis je niet: dat keert als een boemerang terug. In België zijn er nu al woedende mensen die geweld overwegen. Het idee dat radicalisering zich tot het Midden-Oosten beperkt, is een illusie. Het gevaar kan van overal komen.»
HUMO De afgelopen maanden hebben de Europese inlichtingendiensten meermaals nipt aanslagen kunnen verijdelen. Veel verdachten waren tieners.
ALDE’EMEH «Radicalisering begint met een voedingsbodem van onvrede en boosheid, en die is volop aanwezig in onze samenleving. Of mensen overgaan tot geweld, is maar een kwestie van triggers: een ontslag, een sterfgeval in de familie, een crisis op school... De vechtersbazen in Amsterdam gebruikten nog hun vuisten, maar vroeg of laat zal iemand met een wapen zwaaien.
»Ik vrees dat je binnen tien of vijftien jaar aan dit gesprek zult terugdenken. En wat zullen we dan concluderen? Dat de politici die Israël bleven steunen, ook nadat het al honderd grenzen had overschreden, medeplichtig waren aan het bloedvergieten in onze landen.»
HUMO Stevige uitspraak.
ALDE’EMEH «Wie zich uitspreekt tegen Israël of probeert uit te leggen waarom Hezbollah en Hamas steun genieten in sommige gemeenschappen, moet intimidatie slikken. Kijk naar wat Herman Brusselmans heeft meegemaakt. Ik doe geen uitspraak over wat hij heeft geschreven, maar over de bagger en laster die hij te verduren heeft gekregen. Het doel is mensen monddood maken, een pensée unique opleggen. Daarom vind ik het belangrijker dan ooit om me uit te spreken.
»In januari heeft Francken in een interview gezegd: ‘Ik zie Montasser nog met een bomgordel in een bus kruipen.’ (Windt zich op) Een prominente politicus van de grootste partij in Vlaanderen insinueert dat ik als een terrorist onschuldige burgers zou doden, gewoon omdat ik zijn mening niet deel. En het schrijnende is: het passeert zomaar. Zo iemand kan nog regeringslid worden. Dat zegt iets over het Vlaanderen van vandaag.»
HUMO Ik voel opnieuw dat dit heel persoonlijk is. Het gaat verder dan Israël, Gaza en Libanon.
ALDE’EMEH «Absoluut. Omdat ik me verzet tegen de onderdrukking van mijn familie op de bezette Westelijke Jordaanoever en de uitroeiing van mijn volk, moet ik verdachtmakingen en haat slikken. Dat raakt me tot in mijn ziel.
»Kijk naar Dyab Abou Jahjah, een Libanees en ooit staatsvijand nummer één. Tot hij zich uitsprak tegen woke, toen kreeg hij plots wel applaus van rechts. Nu hij kritiek geeft op het bloedvergieten in Gaza en Libanon, noemen ze hem weer een terrorist. Als moslim in Vlaanderen moet je voortdurend je trouw aan de vlag bewijzen. Doe je dat niet, dan hoor je er niet bij. Ik weiger dat nog langer te doen.
»Wat verwachten partijen als de N-VA van mensen zoals ik? Dat we de ‘Vlaamse waarden’ omarmen? Welke zijn dat dan? Het is een partij die een apartheidsregime steunt, dat genocide pleegt en daarbij geen kinderen spaart. Spreek je je daartegen uit, dan ben je ineens een terroristenknuffelaar. In dát Vlaanderen wil ik me niet integreren.
»Ik had nooit gedacht dat de politieke leiders van het land dat ik mijn thuis noem, zo diep zouden zinken. En weet je wat het ergste is? Dat diezelfde politici verbaasd zijn dat jongeren in onze steden nog altijd radicaliseren. Als je niet begrijpt hoe dat komt, heb je niet goed opgelet.»